قرار گرفتن هدفمند کردن یارانه‌ها در حوزه مباحث اقتصاد سیاسی ایران و نگرانی از اظهار نظر درباره افزایش قیمت کالاهای یارانه‌ای، سبب شده است که اظهار نظر کاندیدایهای ریاست جمهوری در این باره از کلی گویی نظر فراتر نرود.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس پرداخت کلان یارانه‌ به کالاهای مختلف دغدغه‌ مهم تمام دولت‌های پس از جنگ و حتی کارشناسان زمان جنگ بوده است،و جدی‌ترین دلیل نیز بهره بیشتری است که از این گذار ثروتمندان جامعه بطور مستقیم و غیرمستقیم از یارانه‌های پرداختی برای کمک به اقشار آسیب‌ پذیر می‌برند.
بر اساس آمارها سهم ثروتمندان از یارانه‌های پرداختی به دلیل مصرف بیشتر این طبقات در همه حوزه‌های مصرف نزدیک به 70 درصد از کل یارانه‌های پرداختی است، در عین حال تبدیل این موضوع به مساله‌ای در حوزه اقتصاد سیاسی و نگرانی دولت‌ها به واسطه از دست دادن اقبال مردم در صورت اجرای آن، عملیاتی شدن و ورود جدی و برنامه‌ریزی‌شده به این حوزه را در دولت‌های مختلف مسکوت گذاشت.
نگاهی به بعضی از این دلایل می‌تواند اهمیت توجه به این امر را روشن‌تر کند.
میزان یارانه‌ای که هر ساله تنها زیر سرفصل شفاف‌سازی حامل‌های انرژی پرداخت می‌شود، بین یک سوم تا یک چهارم بودجه عمومی کشور است و در دولت نهم نیز با وجود اجرای طرح‌هایی مانند سهمیه‌بندی بنزین هنوز یارانه کلانی از این بابت پرداخت می‌شود.
در عین حال بسیاری از کارشناسان از رشد شدید مصرف انرژی در کشور ابراز نگرانی می‌کنند و نسبت به بحرانی شدن ابعاد آن در آینده نزدیک هشدار می‌دهند.

*شدت مصرف انرژی دهشتناک، بهره‌وری اسفبار

شدت مصرف انرژی به میزانی از انرژی که برای دستیابی به میزان خاصی از تولید ناخالص داخلی به مصرف می‌رسد، گفته می‌شود و شدت پایین مصرف انرژی در یک کشور به معنی استفاده بهینه از منابع و ساختارمند شدن و رقابتی شدن صنایع در آن کشور است.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان به خصوص کارشناسان انرژی با وجود اهمیت راهکارهای غیرقیمتی مانند راهکارهای فرهنگی و مقرراتی بدون اصلاح قیمت‌ها، اتلاف منابع انرژی و نادیده گرفته شدن بهره‌وری ادامه خواهد یافت که نتیجه واضح آن ناتوانی بنگاه‌های داخلی در رقابت با شرکتهای خارجی‌ و نابود شدن صنعت کشور در صورت ورود به پیمان‌هایی مانند WTO و هر پیمان دیگری است که تعرفه‌های پایین در آن حاکم باشد.
اهمیت هدفمند کردن یارانه‌ها و به عبارتی جراحی بزرگ اقتصاد ایران به خصوص یارانه حامل‌های انرژی، به برنامه کاندیداهای ریاست جمهوری در این زمینه اهمیتی صد چندان می‌بخشد، در عین حال به جز رئیس دولت نهم که برنامه مشخصی را در این مورد تهیه و اعلام کرد و با تشکیل کارگروه‌هایی در قالب طرح تحول اقتصادی قاطعیت خود را درباره این مساله روشن کرد، دیگر کاندیداها با وجود اهمیت این امر برنامه یا موضع مشخص و دقیقی را در این مورد اعلام نکرده‌اند و موضعگیریهای اعلام شده از سوی سه کاندیدای دیگر را نمی‌توان فراتر از کلی گویی ارزیابی کرد.
هر چند بررسی لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها نیز که انتظار می‌رفت تا پایان اردیبهشت ماه نهایی شود در آستانه انتخابات به ورطه سکوت رفته و به گفته برخی، اعضای کمیسیون تحول اقتصادی مجلس نیز برای تصمیم گیری درباره لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها در انتظار روشن شده نتیجه انتخابات ریاست جمهوری و شناخته شدن دیدگاه‌ها و برنامه‌های فردی هستند که سکان اداره کشور را به دست خواهد گرفت.

*محسن رضایی:گرایش به سیستم‌های اعتباری به جای پولی

اظهار نظرهای محسن رضایی که با تاکید بر اقتصاد و نوسازی اقتصادی وارد فضای انتخابات شده است در باره هدفمند کردن یارانه‌ها چندان منسجم به نظر نمی‌رسد، در برنامه او اشاره صریحی به هدفمند کردن یارانه‌ها نشده است، او در دیدار با فرهنگیان گفته است: " : " به نظر من باید به جای هدفمند کردن یارانه ها، آموزش و پرورش در کشورمان هدفمند می شد چرا که آینده ایران در آموزش و پرورش ساخته می شود. "
درعین حال رضایی در جای دیگری گفته است: " هدفمند کردن یارانه‌ها باید از سالهای قبل شروع می‌شد، در حال حاضر که در این کار تأخیر رخ داده، آن را تبدیل به یک بمب انفجاری کرده است و درصورتی که این بمب به صورت دقیق و فنی خنثی نشود، آثار زیانباری به وجود خواهد آورد. "
او اضافه کرده است: " یکی از روش‌های دقیقی که باید در این راستا انجام شود، این است که در یک مقطع سه یا چهار ساله بتدریج یارانه‌ها نقدی و هدفمند شوند و نکته مهم دیگر در هدفمند کردن یارانه‌ها استفاده کمتر از سیستم پولی و گرایش به سمت سیستم‌های اعتباری است، اعتبارات آزاد شده از این محل باید به سمت تولید، ایجاد اشتغال و افزایش درآمد مردم سوق داده شود،چرا که در صورت انتقال این اعتبارات به سمت تقاضا، هدر رفته و تبدیل به تورم خواهد شد. "
رضایی با انتقاد از طرح تحول می‌گوید: "در طرح تحول اقتصادی احمدی نژاد اشکالات زیادی وجود دارد و من حتما این طرح را دنبال نمی کنم، برنامه من یک انقلاب اقتصادی در کشور است و این انقلاب اقتصادی قطعا از راه سهمیه بندی بنزین و محدودیت هایی که دولت ایجاد کرده نخواهد بود و این طرح را کنار خواهم گذاشت. "
رضایی با وجود انتقاد از طرح تحول دولت و خبر دادن از ارائه یک بسته جدید در این مورد، تا کنون برنامه دقیقی در این باره ارائه نکرده است و تنها استاندارد سازی محصولات انرژی‌بر را مورد تاکید قرار داده است.

*موسوی: هدفمند کردن یارانه‌ها شکاف طبقاتی را افزایش ندهد

موضع میرحسین موسوی هم شباهت بسیار زیادی به موضع رضایی دارد. این اظهار نظر او می‌تواند مؤید همین مساله باشد،هنگامی که عنوان می‌کند " کسی با این مسایل (هدفمند کردن یارانه ها) مخالفتی ندارد اما راجع به راه حل ها، حرف و حدیث فراوان است و در مورد اینکه آیا راه حل هایی که تاکنون ارائه شده امکان این را دارد که فرصت پیدا کنیم، یارانه ها را هدفمند کنیم یا نه؟ به نظر بنده راه حلی که تاکنون به صورت رسمی مطرح شده، قدرت چنین کاری را ندارد و جز آشفتگی و آشوب اقتصادی و ضرر زدن به اقشار مستضعف، روستاییان و تولیدگران نتیجه ای در بر نخواهد داشت. "
وی همچنین بدون توجه به اضطرار اجرای چنین طرحی در کشور می‌گوید: " هدفمند کردن یارانه ها مستلزم رعایت تدریجی و انجام آن در میان مدت و با فراهم کردن پیش نیازهای الزامی آن،‌ نظیر اصلاح ساختار و فرایند تولید با هدف کاهش شدت انرژی و استقرار نظام فراگیرحمل و نقل عمومی است. ضمن آنکه این کارباید به نحوی صورت پذیرد که از یک سو موجب افزایش فاصله طبقاتی نشده و از دیگر سو به مزیت های ما در تولید و به ویژه در صنایع متکی بر گاز طبیعی آسیب نرساند. "
با این وجود موسوی نیز مانند رضایی طرح دقیق جایگزینی را در این مورد ارائه نمی‌دهد اما در برنامه‌های اقتصادی اعلام شده وی یک سرفصل کامل به عنوان اجرای وسیع پروژه‌های بهینه‌سازی و صرفه‌جوئی مصرف انرژی بدون توجه به راهکارهای قیمتی دیده می‌شود.
در عین حال نامه حامیان اقتصادی موسوی به مجلس برای بر عدم تصویب طرح تحول اقتصادی دولت نهم، تقویت‌کننده این نظر است که در برنامه اقتصادی موسوی راهکار قابل ذکری درباره هدفمند شدن یارانه‌ها پیش‌بینی نشده است.

*کروبی: توزیع سهام نفت راهکار اصلاح قیمت حاملهای انرژی

با وجود اینکه مهدی کروبی یا در واقع ستاد او به شکل مستقیم درباره هدفمند کردن یارانه‌ها اظهار نظری نکرده‌اند، اما به نظر می‌رسد طرح توزیع سهام نفتی که توسط وی مطرح شده، در واقع طرحی برای واقعی کردن قیمت حامل‌های انرژی و بازپرداخت آن به شکل سهام نفت به همه اقشار جامعه باشد.
کمیته برنامه‌ریزی ستاد کروبی این طرح را اینگونه شرح داده است: " درآمد حاصل از نفت و گاز صادراتی صرفا جهت توسعه زیرساخت‌ها و هزینه‌های عمومی کشور در نظر گرفته می‌شود و نفت و گاز مصرف داخلی تحت کنترل و نظارت یک شرکت عمومی که تمامی افراد بالای 18 سال سهامدار آن هستند، اداره می‌ شود. درآمد حاصل از این واگذاری به صورت ماهانه یا هر سه ماه یک بار به افراد ذی‌نفع پرداخت می‌‌شود. "
گذشته از مناقشاتی که درباره سیاسی بودن یا الگو گیری دیگر نامزدها از این طرح وجود دارد یا ابهامی که درباره امکان خرید و فروش این سهام -که منجر به ایجاد قطب‌های متمرکز صاحب اختیار نفت می‌شود- مطرح است، اگر این سهام به همه افراد جامعه بدون توجه به وضعیت درآمدی آنها تعلق بگیرد، در عمل با روح هدفمند کردن یارانه‌ها که هدف یارانه را اقشار ضعیف اقتصادی می‌داند در تعارض خواهد بود.
با وجود اینکه ستاد کروبی جزئیات این طرح و به خصوص مساله حذف یارانه‌ها را مطرح نکرده است، اما به نظر می‌رسد به جز طرح دولت فعلی، طرح کروبی جدی‌ترین طرح در این زمینه باشد، هر چند که برنامه کروبی نیز دارای جزییات دقیقی برای هدفمند کردن یارانه‌ها نیست و امکان بررسی و اظهار نظر دقیقی در مورد آن وجود ندارد.

*نتیجه

در مجموع آنچه که در موضعگیری اغلب کاندیداهای ریاست جمهوری بیش از همه به چشم می‌آید جایگزین شدن مباحث، اختلافات و اعلام مواضع سیاسی به جای اظهارنظر و ارائه برنامه‌های کارآمد درباره مسائل حیاتی کشور است، در واقع آنچه که به رای گذاشته می‌شود نه برنامه دقیق نامزدها برای اداره و حل مسائل اساسی کشور بر پایه نفکر تعریف شده و شناسنامه‌دار نامزدها، بلکه صرفا اعلام مواضع آنها درخصوص مسائل کشور است.
با توجه به این مساله به نظر می‌رسد باید از نامزدها به جای اظهار نظرهای جنجالی و بی‌دقت، خواسته شود که نقدهای دقیق و برنامه‌های حتما دقیق‌تر خود را درباره مسائل مبتلابه کشور ارائه کنند تا با فراهم شدن امکان بررسی کارشناسی برنامه‌ها، وضعیت برنامه‌ریزی اقتصادی کشور به جای تبعیت از اقتصاد سیاسی، از اقتصاد دانش‌محور و علمی متاثر شده و راه برای قضاوت منصفانه درباره برنامه‌های مختلف اقتصادی هموار شود.